Op 15 mei 2023 is mijn nieuwe boek gepubliceerd door Lexington Books in de VS. Het is een filosofische verkenning van ayahuasca religiositeit, waarbij ik de Franse filosoof Bruno Latour als een filosofische gids gebruik. Ayahuascaceremonies zijn afkomstig uit het Amazonegebied, maar worden ook in het Westen steeds populairder. De benadering van ayahuasca is echter vaak recreatief (een “tripthee” voor een heftig avondje met interessante visioenen) of medisch (een medicijn voor aandoeningen zoals depressie, verslaving of PTSS). In dit boek staat een religieuze benadering van ayahuasca voorop. Brengen ayahuascaceremonies ons in contact met andere wezens in andere werelden? Is ayahuasca een instrument, een leraar, of een sacrament? In hoeverre kun je ayahuascaceremonies “religieus” noemen?
In dit boek interpreteer ik wat er gebeurt in ayahuascaceremonies volgens de actor-network theory van de Franse filosoof Bruno Latour (1947-2022): ayahuasca schept ruimte in het gebruikelijke subject-object denken om toegang tot en participatie in meerdere soorten actor-netwerken mogelijk te maken. In zulke actor-netwerken participeren ook wat Latour noemt “wezens van transformatie” en “wezens van religie”. Om de aard van zo’n participatie verder te verhelderen neem ik mijn toevlucht tot het begrip “theurgie” van de Neoplatoonse denker en mystagoog Iamblichus (ca. 240-325). Theurgie (van het Griekse theo-ourgios dat “werken met het goddelijke” betekent) staat tegenover theologie (van het Griekse theo-logos dat “spreken over het goddelijke” betekent). Het verwijst niet naar “geloof in goddelijke wezens” maar naar de rituele competentie om te participeren in religieuze actor-netwerken: het leren samenwerken met meer-dan-menselijke krachten.
Voor mij zijn ayahuascaceremonies een voorbeeld van een nieuw soort “vloeibare religiositeit”, waarbij het niet langer gaat om het al dan niet geloven in het bestaan van meer-dan-menselijke krachten, maar om het ritueel en meditatief kunnen beoefenen in verbinding en samenwerking met zulke meer-dan-menselijke krachten. Ayahuasca is daarin maar één van de mogelijke gestalten. Ook de zenbeoefening (waarvan de Chinese en Japanse sjamanistische bronnen meer en meer worden erkend) heeft zo’n “vloeibaar” karakter: het gaat niet om het “bereiken” van verlichting als een statisch einddoel, maar om het steeds meer leren belichamen van de verlichting die de werkelijkheid doorstroomt en die altijd al gaande is, vanuit een steeds rijkere participatie in steeds meer actor-netwerken.